„Cytologia” to powszechna nazwa badania cytoonkologicznego szyjki macicy. Polega ono na ocenie mikroskopowej rozmazu pobranego z narządu rodnego kobiety (dokładniej z szyjki macicy, czasami także z ścian pochwy). Po odpowiednim przygotowaniu preparat taki jest oceniany przez cytodiagnostyka. W badaniu tym oprócz nieprawidłowych komórek i raka szyjki macicy wykrywa się również infekcje.
Każda kobieta, niezależnie od wieku, powinna mieć wykonane badanie cytoonkologiczne raz w roku. Kobiety, które nie są aktywne seksualnie powinny zacząć takie badania od 17-18 roku życia. Oczywiście badanie cytologiczne to tylko składowa część badania ginekologicznego.
Materiał pobierany jest głównie z szyjki macicy, a czasami również ze ścian pochwy przy pomocy specjalnych szczoteczek (tzw. brush). Wymaz jest następnie nanoszony na szkiełko, utrwalany i barwiony.
Najkorzystniejszym okresem do pobierania jest czas pomiędzy 10 a 20 dniem cyklu, licząc od pierwszego dnia miesiączki.
Obecnie ocenia się wymazy cytologiczne wg systemu Bethesda. Jest to system oceny rozmazów szyjkowych stworzony w 1988-89 roku przez uczonych z Narodowego Instytutu Rakowego w Bethesda i nazwany przez nich „Bethesda System”. Jest to system oceny o wiele dokładniejszy niż ocena według Papanicolau i bardziej godny polecenia.